'Om te weten wie je bent moet je duidelijk weten wie je niet bent.'

Behalve een individuele identiteitscrisis maken we ook een nationale- en internationele identiteitscrisis mee. Hoe ontstaat een identiteitsprobleem? Door globalisering, migratie, verbanningen,vluchtelingen, lasterpraatjes, steeds snellere politieke en maatschappelijke veranderingen: al deze verschijnselen roepen angstgevoelens en spanningen op. Wat oud en vertrouwd was lijkt op hol geslagen of voldoet niet meer: wie zijn wij te midden van deze chaos? Uit deze verwarring komt ons identiteitsprobleem voort.

We zijn met veel mensen in ons omgeving en in onze samenleving die niet meer op ons lijken, er anders uit zien, en dan ontstaat vanzelfsprekend de behoefte om je identiteit vast te stellen. Het is dus allereerst een re-actie op een aanwezigheid of een omgeving die ons vreemd lijk.

Zo wordt je identiteit bepaald door een reactie, op wat anders en verschillend is, de tegenstelling met wat je niet bent en zelfs daartegenin. Op deze manier ontstaan reactieve identiteiten, die weer uniek en exclusief zijn. 

Maar uiteindelijk is geen persoon te herleiden tot een enkele identiteit waarmee je geacht wordt alles over jezelf te vertellen. Er bestaan meerdere niveaus  waarop je verschillende definities van jezelf moet geven. De vraag of je allereerst 'Nederlander' bent of 'Moslim' stelt twee identiteiten en twee loyaliteiten tegenover elkaar die niet tot hetzelfde niveau behoren.

Op religieus en filosofisch niveau, waar de vraag naar de zin van het leven wordt gesteld, is een mens allereerst jood, moslim, christen, boeddhist, humanist : je nationaliteit geeft geen antwoord op deze existentiële vraag. Het is dus afhankelijk van het niveau of het gebied van je activiteiten wat je eerste identiteit is, en die is niet zonder meer tegenstrijdig met andere niveaus. De  belangrijke vraag is: wie ben je? en waar is je hart?

De huidige identiteitscrises kenmerken zich door uitsluiting, afwijzing en uitzondering van culturen, religies en bevolkingsgroepen. Gevolg, angst.

Angst om het eigen kwijt te raken en je bakens uit het oog te verliezen, de kolonisatie van het persoonlijk leven en de tegenspraken van het dagelijks leven zijn ervaringen die heel wat persoonlijk en psychisch leed met zich meebrengen.

Ons rest bescheidenheid met de erkenning dat niemand, geen enkele beschaving, natie of religie het monopolie op het universele en het goede heeft. Ook de mystiek niet! 

Alleen liefde heelt alle dingen!
En respect naar de ander, met de overtuiging dat de verworvenheden en rijkdommen van de ander een bijdrage kunnen leveren.

En van een samenhang, door de ander als een spiegel te zien die ons wordt voorgehouden en die we kunnen gebruiken om onze eigen tegenspraken* en ons gebrek aan samenhang in te zien in de manier waarop we onze waarden in de praktijk brengen. Dit is niet makkelijk!
Maar een schone taak.

*
- verhoudingen man/vrouw binnen en buiten (alle)religies
- bij wie ligt de macht en hoe zijn de machtsverhoudingen,
- het gelukkigste volk op aarde met een klaagcultuur
- zorg versus bureaucratie
- economie van groei versus een economie van genoeg
- 'on'-verschilligheid veranderen in inter-esse ( dierenwelzijn, voedsel, overproductie etc.)

In het Westen en Europa is een gespannen klimaat ontstaan. En de crises volgen elkaar steeds sneller op: 'hoofddoekjes', terroristische aanslagen, spotprenten, sensationele berichten in de media en een politiek die daar wel in mee moet gaan. Moslims die het gevoel hebben voortdurend onder druk te staan, verwarring over culturele, politieke en geloofsissues, de dwangmatige aandacht voor 'het probleem van de islam en de moslims' en soms racistische en islamofobe uitingen worden gezien als aanvallen of onrecht.

Dagelijks ervaar je dat het niet makkelijk is om in het Westen zichtbaar moslim te zijn. In een dergelijke sfeer is een vertrouwenscrisis onvermijdelijk. Sommigen besluiten zich af te zonderen,  omdat ze menen dat er van een samenleving die hen verwerpt niets te verwachten valt. Anderen hebben besloten niet langer zichtbaar te zijn en op te gaan in de massa. Weer anderen besluiten  de moeilijkheden het hoofd te bieden en ruimte te scheppen voor ontmoeting en dialoog.

Het hoofdzakelijk negatieve beeld van de islam en de moslims in de media , de populistische uitspraken van sommige politieke partijen, de angst en terughoudendheid waarmee de medeburgers te maken hebben en de onzekerheden die zich van de moslims meester maken vormen behalve een vertrouwenscrisis, ook een enorme uitdaging. Voor alle partijen!

De westerse samenlevingen in het algemeen en de Europeanen in het bijzonder maken een meerdimensionale en diepgaande identiteitscrisis door. Deze crisis komt tot uiting als resultaat van twee verschijnselen: globalisering en het ontstaan van de Europese Unie, die boven het referentiekader van de nationale staat uitstijgen. De oude nationale identiteit, het collectieve geheugen van een land en zijn unieke culturele kenmerken zijn aan het verdwijnen; dit roept spanningen op , men gaat op zoek naar een duidelijke identiteit die op nationaal als op regionaal niveau vernieuwd moet worden.

Het andere verschijnsel- de bevolkingsverplaatsing- versterkt het gevoel dat we worden meegesleept in een onomkeerbaar proces: Europeanen worden ouder en hebben immigranten nodig om de kracht en het niveau van hun economie te handhaven. Maar deze immigranten brengen de culturele homogeniteit(?) in gevaar; die al wordt bedreigd door de globalisering van de cultuur en de communicatie.

De economische behoeften zijn in tegenspraak met de culturele weerstanden, die nu eenmaal nooit sterk genoeg zullen zijn. De tweede dimensie van de identiteitscrisis komt van buitenaf en brengt de traditionele kaders aan het wankelen. Gevestigde voorstellingen wankelen en roept soms heftige identiteitsspannningen op, van onbegrip of zelfs verwerping met een racistisch karakter. Door een gebrekkige maatschappelijke integratie neemt in sommige gevallen de onveiligheid toe, regionaal en internationaal.

samenvattend: globalisering, immigratie, nieuw burgerschap en sociaal en terroristisch geweld hebben een uitwerking op de collectieve psychologie van de westerse samenlevingen.

Het is duidelijk dat er onzekerheid en angst bestaat. Deze angstgolf roept op tot populistische taal die de nadruk legt op het nationalistische gevoel, de identiteit die moet worden hersteld en beschermd, het afwijzen van immigranten en beperking van het opnemen van vluchtelingen, het naar voren schuiven van een nieuwe vijand, de islam.

Maar ook de moslimwereld maakt een diepgaande crisis door. De samenlevingen die in meerderheid moslim zijn lopen achter op economisch gebied, bieden geen enkele democratische waarborg en leveren, wanneer ze rijk zijn, geen enkele bijdrage aan de intellectuele en wetenschappelijke vooruitgang. Het is alsof de moslimwereld  niet de middelen heeft om zijn ambities te verwezenlijken. (uitzonderingen zijn er altijd, gelukkig)

Behalve de ervaring van een economische ballingschap, is de angst om in de westerse samenleving je religie en cultuur te verliezen groot en roept een houding van afzijdigheid en afzondering op.

Onder invloed van emoties luisteren mensen minder  naar elkaar of ze houden hun mond; er is minder ruimte en tijd voor genuanceerd denken. Anekdotes worden voor wezenlijk gehouden en dienen als rechtvaardiging voor onherroepelijke oordelen over de ander. Het gedrag van de enkeling is representatief voor heel diens gemeenschap.

Gevolg: spanningen, lichtgeraaktheid, verlies van vertrouwen, gevoel van onveiligheid, oordelen en veroordelen van 'de ander 'op basis van onvolledigheid. En oeverloos gebabbel in talkshows!